Leki psychotropowe, stosowane zgodnie z przyjętymi wskazaniami i we właściwych dawkach, mogą powodować wiele objawów niepożądanych w postaci nieoczekiwanych reakcji psychicznych, jak i zaburzeń somatycznych.
Objawem niepożądanym w leczeniu neuroleptykami może być niekorzystny wpływ na stan psychiczny. Może to być stan nadmiernego zahamowania lub pobudzenia ruchowego, aktywizacja zespołu depresyjnego lub pojawienie się elementów zaburzeń przytomności. Najczęściej obserwowanymi objawami somatycznymi są zaburzenia pozapiramidowe oraz autonomiczne. Do najpoważniejszych, choć rzadko spotykanych, należą agranulocytoza oraz zmiany barwnikowe w siatkówce i rogówce oka.
Spośród leków przeciwdepresyjnych najwięcej objawów niepożądanych powodują inhibitory monoaminooksydazy. Bardziej rozpowszechnione trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne są bezpieczniejsze. Wywoływane przez nie objawy niepożądane zależą głównie od ich obwodowego i ośrodkowego działania cholinolitycznego.
Podawaniu leków anksjolitycznych nie towarzyszą na ogół prawie żadne poważniejsze objawy niepożądane. Niebezpieczeństwem długotrwałego ich stosowania może być powstanie stanu zależności.
Należy unikać stosowania leków psychotropowych w okresie ciąży, a szczególną ostrożność zachować przy podawaniu ich dzieciom i ludziom w podeszłym wieku.
Decyzja podjęcia leczenia lekami psychotropowymi musi być zawsze racjonalna i uzasadniona. Powinna ona dotyczyć chorych o dobrze poznanych indywidualnych cechach psychicznych i fizycznych. Samo leczenie należy kontrolować w aspekcie ewentualnych działań niepożądanych.
OBJAWY LUB ZESPOŁY NEUROLOGICZNE POWSTAJĄCE W WYNIKU ZŁEGO DZIAŁANIA LEKÓW
Zespoły objawowe będące wynikiem niepożądanego działania leków na układ nerwowy można podzielić na 3 grupy.
– 1. Zaburzenia czynnościowe. Mogą występować jako objawy niepożądane: a) dotyczące zmian czynności psychicznych, np. poziomu czuwania, ogólnego samopoczucia, zmiany nastroju, emocji i osobowości, agresywność, pobudzenie, bezsenność, niepokój, depresja i psychozy, b) dotyczące zaburzeń neurologicznych, np. drgawki, niezborność, objawy pozapira- midowe, parestezje i inne, c) dotyczące zmian w narządach zmysłów, np. zaburzenia widzenia, metaliczny smak, szumy i świsty w uszach. Te niepożądane objawy o charakterze czynnościowym zwykle cofają się po odstawieniu leku. Podgrupy te można podzielić na dalsze kategorie objawów według ich umiejscowienia w ośrodkowym lub obwodowym układzie nerwowym.
– 2. W drugiej grupie zaburzeń działanie niepożądane leku powoduje zmiany biochemiczne w różnych narządach, np. przesunięcia w równowadze hormonalnej, kwasowo-zasadowej, w gospodarce wodno-elektroli- towej lub zaburzenia krzepliwości krwi, które zmieniają czynności ośrodkowego układu nerwowego (oun).
– 3. Do trzeciej grupy zmian włączone zostały te niepożądane objawy, którym towarzyszą zmiany w strukturze narządu, np. polekowe uszkodzenie obwodowego lub ośrodkowego układu nerwowego. Zrozumiale jest, że temu rodzajowi zmian mogą towarzyszyć zaburzenia zarówno czynnościowe, jak i biochemiczne.
ZESPOŁY KLINICZNE POWSTAJĄCE W WYNIKU ZŁEGO DZIAŁANIA LEKÓW PRZECIWPADACZKOWYCH
Difenylohydantoina. Czynnościowe objawy ze strony oun wyrażają się drżeniem rąk, niezbornością, oczopląsem, spowolnieniem, zaburzeniami artykulacji, sennością, bólami i zawrotami głowy, drażliwością i niepokojem. Objawy te pochodzą przede wszystkim z układu móżdżkowo-przed- sionkowego. Mogą one trwać różnie długo, także po przerwaniu leczenia.
Występują często po dawkach rzędu 0,5 – 0,6 g/24 h. Opisywano także pojawienie się stanu delirium z omamami [18, 23, 68, 69] oraz zmiany osobowości. Istnieje wyraźny związek między stężeniem leku we krwi a objawami niepożądanymi. Oczopląs może wystąpić przy stężeniu 20 pg/ml, niezborność przy 30 pg/ml, a objawy psychiczne przy 40 pg/ml i powyżej [32]. Można przyjąć, że dla ogromnej większości chorych stężenie powyżej 30 pg/ml jest toksyczne.
Szczególne znaczenie mają objawy zatrucia podostre lub długotrwałe. Stanowią one problem diagnostyczno-różnicowy, sugerują bowiem postępujący proces zwyrodnieniowy oun. W rzadkich przypadkach może wtedy wystąpić również wzrost stężenia białka i liczby krwinek białych w płynie mózgowo-rdzeniowym [10, 56].
W pierwszym okresie stosowania dilenylohydantoiny odwracalne objawy ze strony oun występowały u 15% leczonych. Obecnie przy ostrożniejszym podawaniu leku odsetek ten jest znacznie mniejszy.
