U kobiet progesteron w okresie pęcherzykowym cyklu miesiączkowego (trwającym od końca krwawienia miesiączkowego do około 14 dnia cyklu) produkowany jest w ilości 0,7 – 2,5 mg na dobę. A zatem w tej samej ilości co u mężczyzn lub kobiet w okresie menopauzy. Poziom progesteronu w plazmie nie przekracza 1 ng/ml. W okresie luteinowym (trwającym od 15 do 28 dnia cyklu) jego sekrecja podwyższa się do 15- 50 mg na dobę. Podnoszenie poziomu wydzielania progesteronu zaczyna się jednocześnie z osiągnięciem maksymalnego poziomu wydzielania LH. Maksymalne wydzielanie progesteronu przypada na 5 – 8 dzień po owu- lacji, jego poziom waha się w granicach 8-15 ng/ml plazmy, a przed menstruacją opada znowu do poziomu wyjściowego. Przerwa w wydzielaniu progesteronu wynosi około 30 minut. Wydzielany jest jako glu- kuronian pregnandiolu. Część progesteronu jest zwrotnie metabolizowana na 20a-dwuhydroprogesteron, który ma około 1/3 – 1/2 biologicznej skuteczności progesteronu. Niewiele wiemy o roli progesteronu w procesach zachodzących w organizmie kobiety. Zwraca się uwagę na jego rolę w mechanizmie sprzężenia zwrotnego z gonadoliberyną. Wiadomo na przykład, że u królika jest głównym gestagenem.
Androgeny pochodzenia jajnikowego stanowią u kobiety około 40% ogólnej masy androgenów. Koncentracja androstendionu, dehydroepian- drosteronu i testosteronu w żyłach odprowadzających (vena ovarica) jajnika wyraża się stosunkiem 23 : 13 : 1. Udział androgenów jajnika jest najwyższy w okresie owulacji. Androgeny są w jajniku używane jako prehormony estrogenów, poza tym są wydzielane do obiegu zarówno przez wnękowe (hilus) komórki zrębu jak przez rosnące mieszki jajowe i ciałko żółte. Androgeny wiążą się u kobiety podobnie jak u mężczyzny z SHBG, którego produkcja jest stymulowana przez estrogeny. U kobiet tylko 1% testosteronu jest w stanie wolnym, podczas gdy u mężczyzn wolna frakcja testosteronu wynosi 2%. U kobiet tworzy się w ciągu doby 0,05 mg dwuhydrotestosteronu, a jego poziom – w przeciwieństwie do poziomu testosteronu – nie zmienia się w czasie trwania cyklu.
Hormonalna regulacja zmian w żeńskim narządzie płciowym w czasie trwania cyklu
Endokrynne funkcje jajnika ściśle związane z jego funkcjami rozrodczymi wywołują szereg cyklicznych zmian w endometrium (błona śluzowa jamy macicy), myometrium (mięśniówka macicy), kanale szyjki macicy, błonie śluzowej pochwy, a także w psychoseksualnym nastawieniu kobiety. Wszystkie te zmiany mają na celu stworzenie optymalnych warunków do zapłodnienia jaja po owulacji i do jego dalszego rozwoju. Cykl maciczny i menstruacja. Zagnieżdżenie się (ńnplan- tatio) zarodka po zapłodnieniu jaja jest uzależnione od współdziałania estrogenów i progesteronu, które przygotowują sekrecję błony śluzowej jamy macicy. Przygotowanie takie jest warunkiem udanej implan- tacji jaja.
Estrogeny i progesteron działają na endometrium synergicznie. Pierwsza połowa cyklu miesiączkowego, okres proliferacyjny, znajduje się pod przeważającym wpływem estrogenów, które stymulują wzrost gruczołów’ błony śluzowej macicy i jej zrębu. Gdy kończy się okres proli- feracyjnego wzrostu endometrium, może wystąpić działanie progesteronu. Jego poziom podnosi się gwałtownie po owulacji i wywołuje fazę wydzielniezą cyklu miesiączkowego. Progesteron indukuje syntezę gliko- genu i glikoproteiny w nabłonku gruczołowym. Prowadzi to do rozszerzania się gruczołów w błonie śluzowej macicy. Progesteron zmienia także zrąb błony śluzowej macicy: wywołuje jego obrzęk i silne una- czynienie przez tętnice spiralne oraz przemianę komórek zrębu w błonę doczesną (decidua).
